Norwid, Cyprian Kamil: Chopin zongorája (Fortepian Szopena in Hungarian)

Do Antoniego C...

La musique est une chose étrange!
Byron
L'arte? ... c'est l'art - et puis,Voilà tout.
Béranger

I 
Byłem u Ciebie w te dni przedostatnie
Nie docieczonego wątku -- --
-- Pełne, jak Mit,
Blade, jak świt...
-- Gdy życia koniec szepce do początku:
„Nie stargam Cię ja -- nie! -- Ja, u-wydatnię!...”

II
Byłem u Ciebie w dni te, przedostatnie,
Gdy podobniałeś -- co chwila, co chwila --
Do upuszczonej przez Orfeja liry,
W której się rzutu-moc z pieśnią przesila,
I rozmawiają ze sobą struny cztéry,
Trącając się,
Po dwie -- po dwie --
I szemrząc z cicha:
„Zacząłże on
Uderzać w ton?...
Czy taki Mistrz!... że gra... choć -- odpycha?...”

III
Byłem u Ciebie w te dni, Fryderyku!
Którego ręka... dla swojej białości
Alabastrowej -- i wzięcia -- i szyku --
I chwiejnych dotknięć jak strusiowe pióro --
Mięszała mi się w oczach z klawiaturą
Z słoniowej kości...
I byłeś jako owa postać, którą
Z marmurów łona,
Niźli je kuto,
Odejma dłuto
Geniuszu -- wiecznego Pigmaliona!

IV
A w tym, coś grał -- I co? zmówił ton -- I co? powié,
Choć inaczej się echa ustroją,
Niż gdy błogosławiłeś sam ręką Swoją
Wszelkiemu akordowi --
A w tym, coś grał: taka była prostota
Doskonałości Peryklejskiej,
Jakby starożytna która Cnota,
W dom modrzewiowy wiejski
Wchodząc, rzekła do siebie:
„Odrodziłam się w niebie
I stały mi się arfą -- wrota,
Wstęgą -- ścieżka...
Hostię -- przez blade widzę zboże...
Emanuel już mieszka
Na Taborze!”

V
I była w tym Polska, od zenitu
Wszechdoskonałości dziejów
Wzięta, tęczą zachwytu -- --
Polska -- przemienionych kołodziejów!
Taż sama, zgoła,
Złoto-pszczoła!...
(Poznał-ci-że bym ją -- na krańcach bytu!...)

VI
I -- oto -- pieśń skończyłeś -- -- I już więcéj
Nie oglądam Cię -- -- jedno -- słyszę:
Coś?... jakby spór dziecięcy -- --
-- A to jeszcze kłócą się klawisze
O niedośpiewaną chęć:
I trącając się z cicha,
Po ośm -- po pięć --
Szemrzą: „Począłże grać? Czy nas odpycha??...”

VII
O Ty! Co jesteś Miłości-profilem
Któremu na imię Dopełnienie:
Te -- co w Sztuce mianują stylem,
Iż przenika pieśń, kształci kamienie...
O! Ty -- co się w Dziejach zowiesz Erą,
Gdzie zaś ani historii zenit jest,
Zwiesz się razem: Duchem i Literą,
I „Consummatum est”...
O! Ty -- Doskonałe-wypełnienie,
Jakikolwiek jest Twój, I gdzie?... znak...
Czy w Fidiasu? Dawidzie? Czy w Szopenie?
Czy w Eschylesowej scenie?...
Zawsze -- zemści się na tobie: BRAK!...
-- Piętnem globu tego -- niedostatek:
Dopełnienie?... go boli!...
On -- rozpoczynać woli
I woli wyrzucać wciąż przed się -- zadatek!
-- Kłos?... gdy dojrzał jak złoty kometa,
Ledwo że go wiew ruszy,
Deszcz pszenicznych ziarn prószy,
Sama go doskonałość rozmieta...

VIII
Oto -- patrz, Fryderyku!... to -- Warszawa:
Pod rozpłomienioną gwiazdą
Dziwnie jaskrawa -- --
-- Patrz, organy u Fary; patrz! Twoje gniazdo:
Owdzie -- patrycjalne domy stare
Jak Pospolita-rzecz,
Bruki placów głuche I szare,
I Zygmuntowy w chmurze miecz.

IX
Patrz!... z zaułków w zaułki
Kaukaskie się konie rwą
Jak przed burzą jaskółki,
Wyśmigając przed pułki,
Po sto -- po sto -- --
-- Gmach zajął się ogniem, przygasł znów,
Zapłonął znów -- -- I oto -- pod ścianę
Widzę czoła ożałobionych wdów
Kolbami pchane -- --
I znów widzę, acz dymem oślepian,
Jak przez ganku kolumny
Sprzęt podobny do trumny
Wydźwigają... runął... runął -- twój fortepian!

X
Ten!... co Polskę głosił, od zenitu
Wszechdoskonałości Dziejów
Wziętą, hymnem zachwytu -- --
Polskę -- przemienionych kołodziejów;
Ten sam -- runął -- na bruki z granitu!
-- I oto: jak zacna myśl człowieka,
Poterany jest gniewami ludzi,
Lub jak -- od wieka
Wieków -- wszystko, co zbudzi!
I -- oto -- jak ciało Orfeja,
Tysiąc Pasyj rozdziera go w części;
A każda wyje: „Nie ja!...
Nie ja” -- zębami chrzęści -- --
Lecz Ty? -- lecz ja? -- uderzmy w sądne pienie,
Nawołując: „Ciesz się, późny wnuku!...
Jękły-- głuche kamienie:
Ideał -- sięgnął bruku” -- --

A zene kölönös dolog!
Byron

Művészet? Az! És semmi több.
Béranger

I.

Nálad voltam végnapjain a rejtett
fonálnak - mítoszi módra
súlyos napok,
hajnal-fakók,
míg a kezdetnek a vég azt susogja:
"Nem téplek szét - nem! - inkább kiemellek!"

II.

Véged előtt ott voltam ágyad mellett:
hasonlóbb lettél minden pillanattal
a lanthoz, melyet Orpheus elejtett,
s hullta ereje vetekszik a dallal;
és a négy hús most beszélgetni kezdett,
egymást lágyan
ajzva, párban
bongva rebegtek:
"Ő pedz ilyen
dalt hirtelen?...
Mesterként úgy is zenél, ha elvet?"

III.

Ott voltam végső napjaidban nálad,
Fryderyk! - szemem előtt alabástrom
kezed vonzása, kecses íve, fáradt,
strucctoll-lengeteg érintése egyre
az elefántcsont billentyűkkel egybe-
mosódott fájón...
Szobor voltát így, kit a márvány keble
szült: létadáskor
a véső testét
előbb elvették
a Géniusz ős Pygmalionjától!

IV.

Amin játszottál, és amit a hangok mondtak
s mondani fognak, bár másképpen szól
visszhangjuk, mint mikor kezed adott egykor
áldást minden akkordnak -
amit játszottál, hellászi tökélyre
vitte egyszerüséged bája,
mintha az ókor egyik erénye
egy falusi faházba
lépve szólna szivében:
"Megújultam az égben:
a kapu hárfa lett, ösvénye
szallag immár...
Búza szinében Ostya tüzel...
A Táboron lakik már
Emmanuel!"

V.

S benne volt Lengyelhon, történelme
zenitjétől szivárványba
ölelve és emelve -
hajdanvolt Kerékgyártók hazája!
Egy örökké,
arany és méh...
(Ráismernék a léten túl is erre!...)

VI.

Dalodnak immár vége - sose látlak -,
legföljebb néha azt hallom csak:
mint gyermekek, vitáznak
a billentyűk - csak azok cívódnak
holt vágyukon, s csöndesen
kocódva így rebegnek
nyolcan-öten:
"Eltaszított tán? Vagy játszani kezdett?"

VII.

Ó, ki orcája vagy a Szeretetnek,
Beteljesedés, mit a művészet
honában Stílusnak neveznek,
s tőle kap formát kő, lelket ének...
ki Korszaka vagy Történelmünknek,
s hol nincs zenitje a Történetnek,
hívnak Szellemnek, hívnak Betűnek,
s Concummatum est-nek...
Ó! te... tökélye a Teljességnek,
bárkiben, bárhol lássák jeled,
Pheidiász, Dávid, Chopin szemében,
Aikszhülosz jelenetében:
a Hiány mindig tőrt vet neked.
A Föld bélyege: fogyatékosság;
fáj neki a teljesség;
csak kezdeni szeret, szép
bőséggel dobálva szerte foglalóját.

Arany üstökös, kalász ha érett,

egyetlen fuvalástól

már hull a búzazápor:

maga a Tökély szórja a szélnek!

VIII.

Nézd, Fryderyk... ez Varsó: lángban álló

ég alatt oly fura fények

között világló -

Nézd, a Plébánia orgonája! Fészked,

a polgárházak, akár az Állam,

olyan ősöregek,

a terek aszfaltja kopáran,

s Zsigmond kardja felhők felett.

IX.

Nézd, utcáról utcára

vad kaukázusi lovak:

fecskék viharra várva,

ezredek elé vágva

villámlanak -

- Az épület ég - lángja töpped -

újra fölcsap - s a fal mentén végig

a puskatussal taszigált özvegy

nők arca rémlik - - -

Aztán látom, bár a füst eláraszt:

a tornácon koporsót

hurcolnak a poroszlók -

cipelik - lezuhan - a te zongorád az!

X.

Az zengte Lengyelhont, történelme

zenitjétől szivárványba

burkolva és ölelve,

volt Kerékgyártók földjét az áldta,

s most az zuhant a gránit kövekre!

- Az ember bőszen tördeli, rontja,

mint inden nemes elgondolást itt,

századok óta

mindent, ami csak ébreszt vagy lázít;

s mint Orpheusz testét, dühödten

ezer szenvedély tépi darabra;

mind: "Nem én!" - hörgi közben,

"Nem!" - s fogát csikorgatja - -

Hát te? Hát én? Zúgjon itéletének:

"Örvendj, késő kor! Sír a kő keble:

ím az eszmék elértek

az utcakövezetre!"