Móricz Zsigmond: De gelukkige mens (A boldog ember Holland nyelven)

Első beszélgetés
Joó György elmondja röviden, dióhéjban az egész életét

– Én elmondhatom, hogy egész életemben boldog voltam, soha semmi bajom nem volt.
Már mikor kilencéves voltam, tizedikbe, meghalt az édesapám. Én már akkor mingyárt kisgazda lettem a háznál, mert a testvérbátyám, Gedeon nem szerette a falusi gazdálkodást, rám hagyta, ő meg csak gép mellett szeretett lenni. Nem szeretett se kapálni, se kaszálni, se semmi mezei munkát, de ha jött az aratás, akkor ő mindig olyan volt, mint a mocskos inas, mindig ott peckáskodott a gép mellett.
Én voltam az édesanyámnak a segétsége. Már kis iskolás koromba is énvelem beszélt meg szegény mindent, hogy mit csináljunk, még a pört is, mert édesapám halála után megrohantak bennünket az irégyek, és elperelték negyedfélköblös erdőnket.
Árva voltam, és tizenhárom éves koromban beállottam a méltóságos Salánky Arvéd úrhoz mint ostoros gyerek. Ott sok cseléd volt, egyik jobban szidott, mint a másik. Este mindig hazamentem aludni. Kihúztam, míg a hó le nem esett, akkor eleresztettek, és azt mondtam, hálistennek nem megyek többet uradalomba ostorosnak.
Otthon maradtam akkor télen, de mikor jött a tavasz, egy fiúcimborám, Files Gyuri, amék ostoros vót velem, de azt meg nem vették fel másik esztendőre Salánkyhoz, azt mondja, menjünk Beregszászba, jó pénzt lehet keresni. Mondom édesanyámnak:
– Ó, fiam – azt mondja –, ne vedd a világot nyakadba, van neked miből élni.
De én azért elmentem, szökve, hogy édesanyám nem tudta, és csak szombaton, mikor megjöttem Beregszászból, akkor látta, hogy három forint hatvan krajcárral csörgettem be. Így aztán nem bánta; akkor egész tavaszon odajártam munkára.
Másik esztendőbe egy olyan kisebb gazdálkodó ember hívott, hogy menjek neki kiskocsisnak, szántani feles fődet. Mikor meguntam, hogy ingyen kiskocsis legyek, mondom, nem fogok én mindig szántogatni másnak, elmegyek inasnak.
Írtam Gedeon bátyámnak Pestre, a meg szólt a mesterének, ő éppen szabadulóba vót mán, a meg azt mondta, felvesz. El is küldte az útikőtséget, de édesanyám elkezdett sírni, hogy nyóc gyereket hozott a velágra, és utójjára nem lesz asse, aki egy kis vizet adjon neki, én így megsajnáltam szegényt, otthon maradtam.
Otthon legénykedtem, szép étetem vót, mán jányok után járogattam, sok szeretőm vót, ki elhagyott, kit én, kitül elvertek, ki megcsalt; birtokot elvették, semmitlen maradtam, visszapereltem, megbuktam, akkor gondoltam, megpróbálom én mégis Pestet. Feljöttem 1907 őszén, tizenkilenc éves korban, Budapestre. Mingyán nagy keresetem támad, egy hét alatt keresek egy bornyút. Akkor nálunk odahaza egy kaszásnak fizettek egy forint huszat, közönséges napszámba kilencven krajcárt, itt meg egy forint hatvanat, egy forint nyócvanat adtak, pedig csak tíz órát dógoztam naponta.
E jó, mondtam és így azután én eljárogattam Pestre dógozni, minden őszön. De aratásra otthon maradtam, még fejes is vótam mán, bandavezető, én vállaltam egy csoport munkással nagy uradalomba aratási munkát, én vezettem a rótát.
Egyszer itt vóna mán az ideje házasságra gondolni. Mondják a kortársaim, menjek velek bálba Bökénybe. Ott megszerettem egy jányt, egy héten háromszor is elmentem hozzá. Nem vót messze, egy negyedóra.
De vót nálunk egy kőmivesmester, ugyán a neve Kőmives József vót. A kőmivesnek meg vót egy jánya, Erzsi, annak meg szeretője vót az én barátom, Csereklye Mihály. Oszt ezek eljátszották magukat, és a jánynak kisjánya lett, a fiú anyja meg nem akarta a házasságot, engedte, hogy az egy fiát bevigyék katonának. Hogy hazajött, azt mondja az anyjának, hogy elveszi Kőmives Erzsit. Mer tárgyalás is vót miatta, el is vesztette, egy hold földet ítéltek meg a gyereknek.
– Inkább akaszd fel magadat, mint elvedd – azt mondja az anyja.
A meg kiment az istállóba, felakasztotta magát. Mikor megtalálták, már ki is vót hűlve.
Akkor őszön én feljöttem Pestre, karácsonyra hazamentem. De mán nagyon meg akartam házasodni, mert prótekcióbul állás vót ígérve a Vagonlicsnél, arra kellett házasodni.
Megyek az utcán, azt mondja Péter Ignácné:
– Mér nem nősülsz mán meg?
– Majd. Ráérek.
– Nősülj meg, anyád itt marad halva, sose vagy itthon. Azér nem akarsz, mer Váradi Piroska nem megy hozzád.
Akkor én elmentem a bálba, éppen vót, és elizentem Váradi Piroskáér, jöjjön el.
A meg azt izente, hogy egy esztendő múlva eljön.
Nagyon megharagudtam, hogy engem még egy esztendeig akar váratni. Tudtam, kire vár, nagy család fiára, aki katona vót akkor.
Na megájj, lesz nekem táncosném.
Megyek Kőmivesékhez, mondom az Erzsinek, gyere bálba.
– Nem megyek, azt mondja, nincs kiér.
– Ne okoskodj, most gyere, híjlak.
Így jött.
Újesztendő estéjén megkértem a kezét.
Avval megnyílt nékem a mennyei paradicsom e földön. Mán abba az esztendőbe született egy olyan kislányom, mint a pacsirtamadár. Nem sírt a, hanem énekelt. Szerelemgyerek vót a.
Igende kitört a háború.
Odáig vót nekem szép életem. Annyi vót csak, amit én éltem. A többirül nem is érdemes beszélni.

Joó György megállott a beszédben, s rám nézett. Nyugodtan nézett, mint aki kötelességét teljesítette, életét elmondta, most már nyugodtan meg is halhat.
– Ez volt az életed?
– Ez.
– Most már, hogy elmondtad, kezdek kíváncsi lenni rá.
Volt az előadásában néhány részlet, ami friss volt, kedves volt, és azt engedte sejtetni, hogy ha hozzáfogna bőségesen elmondani, minden részletre kiterjeszkedve, szépséges módon tudná elbeszélni:
– Hány éves vagy?
– 1888-ba születtem. Akkor negyvennégy vagyok, úgy gondolom. Mán, mai időbe, vagyis 1932-be. Csak ebbe az erőbe, egésségbe tudnék megmaradni, a jó vóna. De osztán az emberbül vén roggyant lesz.
– Megállj csak, hogy élsz te most? Mennyi a kereseted egy évben, mennyi a kiadásod?
– A jóisten tudja.
Papírt, ceruzát vettem, s számolni kezdtünk, hogy az élete egy kicsit kibontakozzon.
– Mennyi adót fizetsz?
– Ligeten 58 pengőt, Uszkába 72-t.
– Uszkába? Hogy kerülsz Uszkába?
– Uszkai gazdátul vettem a hét hold fődet, más része nálunk van a fődemnek.
– Még mi fizetnivalóid vannak?
– Legelőbér négy járó jószág után egyenként 19 pengő, az megint összevissza 72 pengő. Pásztorbér ötnyolcad élet, ez mondjuk hat pengő, bocskorpénz 80 fillér, negyedkila szalonna, ez pénzben négy állat után egy pengő hatvan fillér, két liter főzelék és a kocáért egy pengő. Kantartás három ötven. Három hold igényelt földért fizetek 130 pengőt, ez nincs kifizetve… Papbér félmázsa búza, kukorica 14 kila.
Az ember előtt összefolyik egy ilyen szegény élet. Távol van a mi életlehetőségeinktől. Mesében is érthetetlen szavak: legelőbér, járó jószág, „ötnyolcad élet”, „bocskorpénz”, „koca”, „kantartás”, „igényelt föld”, „papbér”, öt sorban tíz idegen fogalom, amit meg kell magyarázni… Ezért nehéz a politikában is a kicsi kis emberek életével foglalkozni, mert a politikát olyan rétegek irányítják, amelyek alig ismerik a tömeg életét. A kultúrember csak egy alapon tud tájékozódni – a számok alapján.
Összeadtam a tételeit, kijött 343 pengő 4o fillér.
– És mennyi az adósságod?
– Sonkádi bank 500 pengő, nyiridházi bank 1281 pengő. Kamatba fizetek Sonkádra 70 pengőt, Nyiridházára 188-at. Kispaládi egyháznak tartozom két mázsa búzával, kamat erre 50 kiló. Nálunk az egyháznak három és fél mázsa búzával, erre kamat 70 kiló. Pénzbe számítva ez 14,40.
– Tehát évi kamatterhed 272 pengő. Összes adó- és kamattartozás egy év alatt 615 pengő 40 fillér.
Havonta ötven pengőt kell tehát fizetnie télen-nyáron közönséges pénzterhekben.
Ezt már megértjük. A mai viszonyok mellett még a városi ember számára is komoly dolog havonta ötven pengőt készpénzben kifizetni. Egy kishivatalnok fizetése 100-200 pengő között mozog, – 50 pengőt ebből elvonni üzemi költségre és adóra, kamatra, nagyon megterheli az életet.
– No és mennyit veszel be? Egy évben? A földedből?
– Azt nem tudom megmondani.
– Hányan vagytok?
– Van öt gyerekem. A feleségem meg én, így hát heten vagyunk.
– Mennyi kell nektek egy évre? Miből éltek meg egy hónapig?
– Egy hónapra? … Kell egy hónapra másfél mázsa búza. De ebből kimegy 21 kiló vám, 50 kiló korpa. Marad 129 kiló liszt. De csak ha két mázsát őrletek. Két pengőt is kell fizetni pénzben az őrlésért.
– Ez még csak a liszt. Kenyér és tésztaféle. Mi kell még?
– Só. Minden héten kell egy kila só. Petróleum is kell, meg gyufa. A többi megterem. Krumpli – csak nem termett a múlt évben. A télen nem ettünk meg többet másfél mázsa krumplinál, mert nem vót… Bab, az van elég. Az annyi van, hogy nem győzzük megenni, pedig éjjel-nappal azt esszük. Káposzta vót, amennyi kellett. Más nincs. Takarmány nincs.
– Ruhára való?
– Arra nem telik. Nem vett a feleségem többet egész esztendőben negyven-ötven pengő áránál. Hét pár lábbelit vett az őszön, abból is csak három pár vót új a gyerekeknek, a többi javítás, mégis benne vót nyolcvan pengőbe. Még egy keszkenőt vett szegény magának öt hatvanért.
– Szóval – számítgattam –, ti egész évben nem fogyasztotok el öt-hatszáz pengőnél többet.
– Kérem, mi csak a szemetjét esszük annak, ami terem. A többi kell adóba meg kamatra. De még így se tudjuk kifizetni.
Hatszáz pengőt fizet készpénzben a földvásárlásra felvett tőke után s adókba. Hatszáz pengőre lehet tenni azt az értéket, amit hetedmagával elfogyaszt. Igaza van, hogy ő csak a szemetjét eszi meg annak, amit termel. A javát el kell adnia, hogy a pénzfizetéseket teljesíthesse. Ha nem is tudjuk magunkat azonosítani az életével, éreznem kell, hogy nehéz sorsa van. Egy év alatt egy kendőt kapott a felesége öt pengő hatvan fillérért és cipőjavítást. Egy asszony, aki reggeltől estig, „látástól-vakulásig” dolgozik, egy kendőt kap egy évre, egy ötpengős kendőt, mikor hatszáztizenötöt kell kifizetnie pénzben. Ilyen átszámítások segítségével juthatok közelebb az életéhez. Az örökös babfőzelék; még a krumpli is elérhetetlen: egy télen hét ember másfél mázsa krumplit fogyaszt…
De talán nem mondott el mindent?
– Állatokból mit kapsz? – kérdem tőle.
– Semmit. 185 kilós disznót adtam el 125 pengőért. A kisebbiket megöltük magunknak. Mikor eljöttem hazulról, vót egy kis hús még belőle. Most egy hétig vót munkám, hazaküldtem tizenöt pengőt, írtam a feleségemnek, vegyen két kis malacot, hacsak tud.
Elgondolkodott.
– Azér akartam elmondani az életemet, tessék kiírni az újságba. Regénybe. Hadd lássák az urak, hogy ez nincs így jól. Jobban vót azelőtt. Azér mondtam el az én egész életemet, mer abból meglátszik, hogy azelőtt bóldog vóltam.
– Az életedet? Hát azt hiszed, elmondtad az egész életedet?
– Tessék hozzátenni, ami még hibázik.
– Nem, Joó György, én nem teszek hozzá semmit, hanem te most elmégy, és mikor legközelebb jössz, mindig elmondod újra egy-egy darabját az életednek. De részletesen, úgy, ahogy történt.
– Szóról szóra?
– Úgy… Legközelebb azt gondold ki, hogy is vót, mikor ostorosgyerek voltál. De a legkisebb dolgot is el kell mondani, ami csak eszedbe jut.
– Igenis. Mikor jöjjek?
– Holnap.
– Azt nem tudom, hónap jöhetek-e, mer egy kis munkát helyeztek belátásba.
– Gyere csak el, szebb napszámot kapsz itt, ha nálam szakmányba beszélsz.
Megcsóválta a fejét.
Ha megkapom a munkát, azt nem szabad elvesztegetni. Beszélni van idő vasárnap. Legalább a munkán kigondolom, hogy is vót, mi is vót.
– Jól van.
Ez volt első beszélgetésünk Joó György életéről.

Eerste gesprek

Waarin György Joó, kort samengevat, zijn hele levensgeschiedenis vertelt

Toen ik negen jaar was, bijna tien, stierf mijn vader. Daardoor was mijn toekomst beslist: ik moest thuisblijven en keuterboer worden, omdat Gedeon, mijn oudere broer, het leven op het dorp verafschuwde en het bedrijf aan mij overliet. Hij gaf alleen maar om machines. Hij wilde niet hakken en maaien en haatte iedere vorm van werken op het land. Tegen oogsttijd zat hij altijd helemaal onder de olie en hij zag er uit als een machinebankwerker. Hij was dag en nacht met machines bezig. Ik hielp, zo goed als ik kon, mijn moeder in het huis en op het bedrijf. Toen ik nog een kleine schooljongen was al, besprak de stakker al haar zorgen met me, zelfs het proces dat jaloerse boeren na de dood van mijn vader tegen ons hadden aangespannen, om zich het stuk bos dat ons toebehoorde toe te eigenen.
Toen ik dertien was nam de halfwees, de hooggeboren heer Arvéd Salánky mij als paardeknecht in dienst. Er werkten veel mensen voor hem, waarvan sommigen mij slechter behandelden dan anderen. ’s Avonds ging ik altijd thuis slapen. Ik hield dat vol tot de eerste sneeuw viel. Toen werd ik ontslagen en zei bij mezelf: Godzijdank, nu hoef ik niet meer als paardeknecht op een landgoed te dienen.
De winter bracht ik thuis door. Toen het lente werd zei mijn makker Gyuri Files, die samen met mij paardeknecht was geweest, maar voor het volgende jaar door Salánky niet opnieuw was aangesteld, tegen me: ’Kom mee naar Beregszász, daar kun je een hoop geld verdienen.’ Ik vertelde dat aan mijn moeder.
’Ach mijn jongen,’ zei ze tegen me, ’ga toch niet zo ver weg. Je hebt hier toch genoeg om van te leven:’
Ik ging echter toch, kneep er gewoon tussen uit, zonder dat moeder het wist. De zaterdag daarop, toen ik uit Beregszász weer thuis kwam, constateerde ze dat er drie gulden en zestig kreutzer in mijn zakken rinkelden en ze had er toen niets meer op tegen.
Gedurende het hele voorjaar ging ik naar Beregszász. Het jaar daarop stelde een van de keuterboeren me voor dat ik als voerman voor hem pachtland zou gaan ploegen. Toen ik er genoeg van had zonder beloning altijd voor anderen te ploegen, zei ik: ’Dat doe ik niet meer, ik ga als leerling een baan zoeken.’
Ik schreef mijn broer Gedeon in Boedapest. Hij sprak met zijn baas, bij wie hij binnenkort zou weggaan, en die vond het goed en wilde me aannemen. Hij stuurde me zelfs het reisgeld. Maar moeder begon te jammeren. Acht kinderen had ze ter wereld gebracht en uiteindelijk bleef er niet één meer achter…
Ik had medelijden met het arme mens en ik bleef dus bij haar. Zorgeloos en vrolijk bracht ik mijn dagen thuis door. Ik begon al achter de meisjes aan te lopen en had heel wat geliefden. De ene liet mij lopen en ik liet de ander gaan, bij de ene ging ik slechts met moeite, bij de ander wist ik niet hoe gauw ik weg moest komen. Op een dag ontnam men mij mijn grond, nu was ik een armoedzaaier. Ik procedeerde daarover maar verloor het proces. Uiteindelijk meende ik dat ik mijn geluk maar eens in Boedapest moest gaan beproeven. In de herfst van 1907, ik was toen negentien jaar, kwam ik hier naar toe. Ik vond onmiddellijk een goede bron van inkomsten, binnen een week verdiende ik zoveel geld als in die tijd een kalf kostte. Een maaier verdiende toentertijd bij ons op het land één gulden twintig en de gewone dagloner negentig kreutzer. Hier verdiende ik echter één gulden zestig tol één gulden tachtig en hoefde daar maar tien uur per dag voor te werken.
Zo is het leven wel uit te houden, zei ik tegen mezelf en zocht van toen af aan iedere herfst werk in Boedapest. Met de oogst bleef ik altijd thuis. Ik was namelijk al voorman, of eigenlijk ploegleider en werkte met een groep oogstarbeiders op een groot landgoed. Ik leidde die groep.
Het was nu eigenlijk tijd om aan trouwen te gaan denken. De andere jongens vonden dat ik maar eens met hen mee moest gaan dansen in Bökény.
Bij deze gelegenheid werd ik verliefd op een meisje en bezocht haar om de andere dag. Het was niet ver, ten hoogste een kwartier.
Er was bij ons echter een metselaarsbaas, die ook zo heette, namelijk ’metselaar’, József Kömíves dus. Deze had een dochter, Erzsi, die de geliefde was van mijn vriend Mihály Csereklye. Zij beiden hielden het met elkaar totdat Erzsi een klein meisje kreeg. Mihály’s moeder wilde echter niets van een huwelijk weten en deed er niets tegen toen men haar enige zoon het leger binnenhaalde. Toen hij weer thuis kwam verklaarde hij zijn moeder dal hij met Erzsi Kömíves wilde trouwen, want men had intussen gerechtelijke stappen tegen hem ondernomen en het kind was een stuk land toegezegd.
’Je kunt je nog beter ophangen dan met haar te trouwen,’ zei zijn moeder. En de jongen ging de stal in en hing zich op. Toen ze hem vonden was hij al koud.
Ik ging in die tijd in de herfst naar Boedapest, met Kerstmis ging ik naar huis want ik wilde beslist op zoek naar een vrouw. Via via had ik een baan bij de spoorwegen toegezegd gekregen en in aansluiting daarop moest er getrouwd gaan worden.
Terwijl ik zo’n beetje over straat liep, zei de vrouw van Ignác Péter tegen me: ’Hoe lang ben je eigenlijk van plan nog met trouwen te wachten?’
’Ik heb de tijd. Later eens.’
’Trouw toch eigenlijk eens. Je moeder zit hier altijd maar alleen. Er zou haar plotseling iets kunnen overkomen en jij bent er nooit. Je hebt er alleen maar wat tegen omdat Piroska Váradi je niet wil.’
Ik ging dansen, er was net iets aan de gang; en liet Piroska Váradi zeggen dal ze daar ook maar naar toe moest komen. Die liet me echter weten dal ze volgend jaar wel eens zou komen.
Ik was des duivels dat ze me nog een jaar aan het lijntje wilde houden. Ik wist op wie ze wachtte, op de zoon van een hereboer die op dat moment in dienst was. Nou wacht maar, ik zou wel een danspartner weten te vinden!
Ik ging naar Kömíves en zei tegen Erzsi: ’Ga mee dansen.’
’Ik ga niet mee,’ zei ze, ’er is daar niemand waarvoor ik daar naar toe zou willen gaan.’
’Doe niet zo raar, kom op, ik nodig je uit.’ Toen ging ze mee.
Op oudejaarsavond vroeg ik haar ten huwelijk. Toen openbaarde mij zich het hemelse paradijs op aarde. In nog hetzelfde jaar werd er een klein meisje geboren, ze was zo lief als een kleine leeuwerik: ze huilde niet, maar ze zong. Het was echt een kind van de liefde. Ja, en toen werd het oorlog.
Tot dan toe had ik een mooi leven. Dat was alles wat ik aan geluk ondervond. Wat daarna nog komt is eigenlijk niet de moeite van het vermelden waard.
György Joó onderbrak zijn verhaal en keek me aan. Zijn blik was rustig zoals die van een mens die zijn plicht heeft gedaan, alles heeft verteld en nu rustig kan sterven.
’Dus dat was je levensgeschiedenis?’
’Ja, zo ging het.’
’Nu word ik, aangezien ik nu van alles weet, pas echt nieuwsgierig.’ Er kwamen in zijn verhaal een paar vrolijke, meeslepende episodes voor die deden vermoeden dat er een mooi totaalbeeld uit te maken zou zijn, als hij zich de moeite gaf om alles uitvoerig uit de doeken te doen.
’Hoe oud ben je?’
’Ik ben in 1888 geboren. Dus nu ben ik, denk ik, – 1932 –, vierenveertig. Als ik maar zo krachtig en gezond zou kunnen blijven, meer heb ik niet nodig. Maar geleidelijk aan word je een oude duitendief.’
’Rustig aan. Hoe leef je nu? Hoeveel verdien je per jaar? Hoeveel geef je uit?’
’Dat weet alleen de lieve heer.’
’Laten we dat dan eens proberen uit te rekenen.’
Ik pakte papier en potlood en we begonnen te rekenen, om het geheel wat overzichtelijker te maken.
’Hoeveel belasting betaal je?’
In Liget achtenvijftig pengö en in Uzska tweeënzeventig.’
’Uzska? Hoe kom je nou in Uzska?’
’Omdat ik zeven joch land van een boer in Uzska heb gekocht. Het andere deel ligt bij ons in het dorp.’
’Wat heb je verder nog voor uitgaven?’
’De weidepacht. Voor vier stuks vee negentien pengö per stuk, dat is dan zesenzeventig pengö. Als herdersloon vijfachtste levensonderhoud, tarwe dus, is, laten we zeggen zes pengö. Daar komt dan bij tachtig fillér kleedgeld en een kwart kilo spek, dat is in geld omgerekend voor vier stuks vee één pengö en zestig fillér, twee kilo groenten, en voor het moedervarken één pengö. Voor het houden van een everzwijn betaal ik drieënvijftig. Voor drie morgen in beslag genomen bouwland betaal ik honderddertig pengö, maar die heb ik nog niet betaald…
Dan het priesterloon: honderd kilo tarwe en veertien kilo mais.’
Je krijgt een waas voor je ogen bij het beeld van zo’n rampzalig leven. Zoiets staat heel ver van onze verhoudingen. Zelfs voor sprookjes onbegrijpelijke woorden als: weidepacht, vijfachtste levensonderhoud, kleedgeld, het houden van een everzwijn, in beslag genomen bouwland, priesterloon, zijn in een paar regels allemaal vreemde begrippen die moeten worden verklaard…
Daarom is het in de politiek ook zo moeilijk de levensvoorwaarden van de minst bedeelden te begrijpen, want politici behoren tot een groep mensen voor wie het leven van de grote massa een totaal onbekende zaak is. De ontwikkelde mens kan zich maar op één basisgegeven oriënteren: op dat van getallen.
Ik telde de verschillende posten bij elkaar op, het totaalbedrag kwam uit op driehonderddrieënveertig pengö en veertig fillér.
’En hoeveel schulden heb je?’
’Bij de Sonkáder bank vijfhonderd pengö, bij de Nyiregyházaer bank twaalfhonderdeenentachtig pengö. Aan rente betaal ik: zeventig pengö aan Sonkád en honderdachtentachtig aan Nyíregyháza. Ik ben de kerk in Kispalad tweehonderd kilo tarwe schuldig en daar komt nog vijftig kilo aan rente bij. De kerk bij ons heeft driehonderdvijftig kilo gekregen, daarvan zijn zeventig kilo rente. Omgerekend in geld zijn dat veertien pengö veertig.’
’Je jaarlijkse rentekosten bedraagt dus tweehonderdtweeënzeventig pengö. Je totale belasting- en renteschuld bedraagt per jaar zeshonderdenvijftien pengö veertig.’
Gedurende de loop van het jaar moest hij dus maandelijks een bedrag van vijftig pengö in contanten betalen. Tot zover was alles duidelijk. Onder de huidige omstandigheden is het ook voor een stadsmens geen kleinigheid maandelijks vijftig pengö in contanten op te moeten brengen. Het inkomen van een lage ambtenaar bedraagt honderd tot tweehonderd pengö; als daarvan vijftig pengö aan onkosten, belastingen en rente afgetrokken moeten worden, dan zou dat de levensstandaard zwaar belasten.
’En hoe hoog is je jaarlijkse inkomen nu? Wat leveren je akkers op?’
’Dat kan ik niet zeggen.’
’Hoe groot is je gezin?’
’Vijf kinderen, mijn vrouw en ik komen daar nog bij – wij zijn met zijn zevenen.’
’Hoeveel hebben jullie per jaar nodig? Waarvan kunnen jullie per maand leven?’
’Per maand?… Per maand hebben we honderdvijftig kilo tarwe nodig. Daarvan gaan echter eenentwintig kilo voor het malen en vijftig kilo zemelen af. Dan blijven er dus honderdnegenentwintig kilo meel over. Weliswaar alleen dan wanneer ik tweehonderd kilo laat malen. Ik moet twee pengö contant voor het malen betalen.’
’Daarmee heb je dan alleen meel, brood en andere meelprodukten. Wat hebben jullie verder nog nodig?’
’Zout. Iedere week hebben we een kilo zout nodig. En ook petroleum en lucifers. Het overige produceren we zelf. Aardappelen – behalve dan dal die het afgelopen jaar niet zijn gegroeid. We hebben afgelopen winter niet meer dan honderdvijftig kilo aardappelen gegeten – omdat we niet meer hadden. Bonen hebben we genoeg. Die hebben we zo overvloedig dal we ze niet op kunnen, hoewel er dagelijks nauwelijks iets anders te eten is. Witte kool was er zoveel we nodig hadden. Verder is er niets. Veevoer is er niet.’
’En jullie kleding?’
’Daarvoor is geen geld genoeg. Mijn vrouw heeft het hele jaar door voor hoogstens veertig tot vijftig pengö ingekocht. In de herfst hadden we zeven paar schoenen nodig, we hadden maar geld voor drie paar nieuwe, voor de kinderen. De andere paren worden alleen opgeknapt. Dat alles kostte desalniettemin tachtig pengö. De stumper heeft ook nog een hoofddoek gekocht, voor vijf pengö zestig.’
’Kortom,’ berekende ik, ’jullie gebruiken het jaar door niet meer dan vijf- tot zeshonderd pengö.’
’Juist, ja. We eten alleen het minderwaardigste wat de aarde ons oplevert. Al het andere gaat op aan belastingen en rente. En die kunnen we desondanks niet betalen.’
Zeshonderdvijftien pengö betaalt hij dus jaarlijks contant aan rente voor het geld, opgenomen om zijn akkers te kunnen kopen, en aan belasting. Met zeshonderd pengö is het mogelijk vast te stellen wat hij met een zevenkoppig gezin verteert. Hij zegt terecht dat hij slechts minderwaardige rommel eet. Het beste moet worden verkocht om de contante betalingen te kunnen doen. Ook al kunnen we ons leven niet met dat van hem vergelijken, dan moeten we toch begrijpen dal hem een hard lot is beschoren. Gedurende een heel jaar kreeg zijn vrouw één hoofddoek van vijf pengö en zestig fillér en een paar opgeknapte schoenen. Een vrouw die van vroeg tot laat, van zonsopgang tot diep in de avond werkt, krijgt gedurende een jaar een armzalige hoofddoek van vijf pengö, terwijl zeshonderd vijftien pengö contant moeten worden betaald. Zo krijg je wel even een andere indruk over zijn leven. En dan die eeuwige bonensla. Zelfs aardappelen zijn iets onbereikbaars: een hele winter lang zijn er maar honderdvijftig kilo aardappelen voor zeven mensen.
Maar misschien heeft hij niet alles verteld.
’Hoeveel krijg je voor het vee?’ vroeg ik hem.
’Zo goed als niets. Een varken van honderdvijfentachtig kilo heb ik verkocht voor honderdvijfentwintig pengö. Het kleine varken hebben we voor ons zelf geslacht. Toen ik van huis wegging was er nog wat vlees over. Sinds ik hier ben heb ik een week gewerkt. Ik heb toen vijftien pengö naar huis kunnen sturen en ik heb mijn vrouw geschreven dat ze, indien énigszins mogelijk, daarvoor twee biggetjes moest kopen.’ Hij nam een peinzende houding aan.
’Daarom heb ik mijn levensgeschiedenis verteid. Schrijft u die alstublieft op, voor de krant. Maak er een roman van. Zodat de heren eens kunnen zien hoe onrechtvaardig het toegaat. Vroeger was het allemaal veel beter. Daarom heb ik mijn hele levensverhaal verteld, zodat men daaruit ervaren kan, dat ik vroeger gelukkig was.’
’Je levensgeschiedenis, denk je dan dat dat alles was?’
’Vult u dan maar aan wat er nog ontbreekt.’
’Nee György Joó, ik vul niets aan. Voor vandaag houden we er mee op. Als je weer komt vertei je me je verhaal een stukje verder. Heel uitvoerig, precies zoals alles zich heeft toegedragen.’
’Woord voor woord?’
’Jazeker!… Voor de volgende keer moet je er maar eens goed over nadenken hoe het je als paardeknecht is vergaan. Maar je moet alles, ook de kleinste kleinigheid, vertellen wat je je nog herinnert.’
’Goed. En wanneer zal ik terugkomen?’
’Morgen.’
’Ik weet niet of ik morgen kan, want ze hebben me een klusje beloofd.’
’Kom toch hier, je krijgt hier een beter dagloon als je me in ruil daarvoor alles vertelt.’
Hij schudde het hoofd.
’Als ik het werk krijg, mag ik me dat niet laten ontgaan. Voor vertellen is er de zondag. Tijdens mijn werk kan ik er dan intussen een beetje over nadenken hoe het eigenlijk was en wat er allemaal is gebeurd.’
’Goed dan.’
Dat was ons eerste gesprek over het leven van György Joó.